Gà là lễ vật không thể thiếu trong mâm cỗ ngày lễ, tết… Tuy nhiên, bạn có biết đặt gà đúng cách trên bàn thờ hay chưa?
Gà là một trong những đồ lễ đặc biệt quan trọng trong văn hóa thờ cúng của người Việt. Mùng 1, ngày Rằm, lễ tết hay bất cứ một nghi thức nào cũng đều cần có gà.
Tuy nhiên, nên đặt gà cúng thế nào cho đúng, quay vào hay quay ra thì không bất kính với bề trên thì không phải ai cũng biết.
Vì sao phải chọn gà trống choai dâng cúng?
Theo TS Trần Thị Thu Thủy (Trưởng phòng Giáo dục, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam), con gà trống trong dân gian được coi là con vật quan trọng, báo hiệu điều lành, dữ, đoán định tương lai… Đầu năm, một số dân tộc như Mông, Tày… thường đặt gà trống cúng trước bàn thờ, cắt tiết, thả ra xem lúc giãy chết đầu gà sẽ quay về hướng nào để đoán định công việc làm ăn trong năm ấy thất hay phát.
Nếu lúc giãy chết đầu gà quay về nơi thờ ma nhà hoặc buồng chủ nhà thì năm đó gia đình sẽ làm ăn phát đạt. Nếu đầu gà quay ra cửa thì năm đó làm ăn khó khăn, hao tiền tốn của. Họ sẽ bắt con gà khác cúng lại, nếu vẫn như thế thì phải mời thầy cúng về hóa giải… Còn với người Kinh thì lựa chọn gà cúng đơn giản hơn.
Tuy nhiên, gà cúng đêm giao thừa phải là gà trống hoa, trống mới le te gáy, không khuyết tật, màu lông đỏ hay vàng đỏ, mào đơn thẳng đứng, mỏ vàng, chân vàng… và quan trọng là chưa đạp mái (có ý nghĩa khỏe mạnh, tinh khiết) thì lời thỉnh cầu mới linh nghiệm.
Với người Việt, gà trống như cầu nối giữa thế giới con người với thế giới thần linh, là con vật được chọn để dâng cúng thần linh, tổ tiên mỗi dịp lễ Tết. Con gà như biểu tượng văn hoá đi liền với tín ngưỡng tôn sùng mặt trời của nghề nông, dần thành phong tục của mọi gia đình Việt Nam khi Tết đến, xuân về.
Vì vậy, dịp Tết giá gà trống rất đắt, gấp đôi, gấp ba so với ngày thường. Ở các vùng quê, người dân lo mua gà trống choai về nuôi từ tháng 11, chậm là đầu tháng 12 để dành đến Tết. Người ta cúng gà trống với hi vọng nó sẽ đánh thức mặt trời, chiếu sáng cho đủ đầy ánh nắng cả năm, mang lại mưa thuận gió hòa cho nông nghiệp.
Gà cúng khi nào đặt quay ra khi nào đặt quay vào?
Gà cúng đặt quay ra hay quay vào còn tuỳ thuộc vào vị trí đặt gà là ở bàn thờ hay ngoài trời, ngoài ra còn phụ thuộc vào thời điểm thực hiện lễ cúng.
Cúng gia tiên
Theo một số chuyên gia văn hóa, gà cúng đặt trên bàn thờ nên quay đầu về hướng bát hương. Tư thế này được coi là “con gà biết kêu, biết gáy, đang chầu”. Gà cúng gia tiên nên đặt ở tư thế chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên và há miệng. Việc đặt gà quay đầu hướng ra ngoài dù nhìn đẹp hơn nhưng không mang ý nghĩa tâm linh, có nghĩa là gà không chịu chầu nên không có sự thành kính.
Tuy nhiên, nhiều người khác cho rằng, đặt gà cúng quay ra hay quay vào không quá quan trọng, quay đầu hướng nào cũng được.
Cúng giao thừa
Theo quan niệm dân gian thì mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom việc hạ giới. Cúng giao thừa là tiễn đưa quan quân cai quản năm cũ và đón quan quân cai quản năm mới. Vì vậy, cần phải đặt đầu gà hướng ra phía đường để đón quan Hành khiển cai quản năm mới.
Ngoài ra, việc đặt gà cúng giao thừa hướng ra đường còn có ý nghĩa là gọi mặt trời chiếu vào nhà mình để mọi thứ đều sáng sủa, mới mẻ và thuận lợi trong năm mới.
Cúng thần Tài, Thổ địa
Tương tự như cách bày gà cúng trên bàn thờ gia tiên, gà cúng trên bàn thờ Thổ địa, thần Tài cũng cần được đặt nguyên con trên đĩa (tiết, lòng đặt phía dưới bụng gà). Miệng gà ngậm một bông hoa hồng đỏ, đầu quay ra hướng cửa chính.
Cách chọn và luộc gà cúng đẹp
Cách chọn gà
Để có con gà cúng đẹp, cần chọn gà trống ta có trọng lượng sau mổ chừng 1,2 – 1,5 kg. Không nên mua con gà quá to vì sẽ khó đẹp hơn khi bày mâm, thịt cũng dai hơn.
Các đặc điểm cần chú ý kỹ khi chọn gà: Mào phải đỏ tươi, nhú cao đều nhau, lông mượt, nhanh nhẹn, da căng vàng ức đầy, có chỗ vàng đậm như cánh, ức, lưng; không bị thâm tím, tái, không có các đốm đen, nổi nốt, chân nhỏ (gà ri).
Dùng tay ấn vào mình gà, lườn gà hoặc đùi để kiểm tra, nếu thịt săn chắc là gà ngon. Còn nếu thịt nhão, trơn, biến dạng, bị lõm kiểu phù nhiều nước, chứng tỏ gà bị tiêm thuốc, đôi khi còn bị pha lẫn hàn the vào. Tuyệt đối không mua gà này để tránh ảnh hưởng tới sức khỏe.
Gà mua về không nên thịt ngay, nên cởi dây trói chân, thả vào chuồng hoặc lồng để nó có thể đi lại trong nửa ngày hoặc chí ít là vài tiếng đồng hồ để máu lưu thông, tránh tình trạng gà luộc lên bị thâm đen phần chân do tụ máu chỗ bị trói.
Cách luộc gà
Thoa nghệ tươi hoặt xát bột nghệ lên da gà để sau khi luộc, gà có màu vàng đẹp bắt mắt hơn. Bạn có thể cắt lát nghệ rồi chà trực tiếp lên da một cách nhẹ nhàng, hoặc giã nghệ lấy nước rồi thoa lên da gà, để trong 5 phút rồi mới luộc.
Chọn nồi để luộc gà cỡ vừa, sao cho nước đủ ngập gà. Nếu nồi lớn quá, lượng nước nhiều, đun sẽ lâu sôi làm mất nhiều thời gian mà nước luộc sẽ bị loãng. Còn nồi quá nhỏ sẽ khiến bạn khó xoay trở gà khi luộc, thịt chín không đều và da cực kỳ dễ nứt.
Khi luộc gà, bước đầu tiên vô cùng quan trọng. Nếu cho gà vào luộc khi nước đã sôi sục, da gà gặp nhiệt độ cao đột ngột sẽ lập tức bị bong tuột và nát. Chính vì thế, cần phải cho gà vào nồi ngay từ khi nước còn lạnh sao cho phần nước ngập hết toàn bộ con gà.
Chú ý phần bụng gà hướng xuống dưới. Làm như thế, gà sẽ chín từ bên trong và không bị thâm đen trong quá trình luộc. Cho gà vào nồi, đổ nước lạnh ngập thân gà. Đun lửa tới sôi lăn tăn. Không để sôi sùng sục, vì để sôi to quá, da gà rất dễ bị nứt. Lúc này, hớt bỏ bọt và để khoảng 7 – 8 phút.
Sau khi hết thời gian luộc, vớt gà vào nồi nước lạnh cho nhanh nguội, giúp da giòn hơn. Để thịt ráo nước một chút, giã nát một ít nghệ vàng rồi vắt lấy nước, trộn với mỡ gà đã rán vàng, quét một lớp mỏng lên da để con gà có màu vàng bóng và căng mượt hấp dẫn.
NT (SHTT)
